W przypadku obawy rychłej śmierci i w sytuacji, gdy  zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe albo utrudnione, testament będzie można nagrać… telefonem.

Muszą zajść odpowiednie okoliczności

Testament audiowizualny będzie można sporządzić w nagłych okolicznościach, na przykład po wypadku samochodowym, kiedy poszkodowany obawia się o swoje życie, ale jednocześnie zachowuje pełną świadomość. Realnym zagrożeniem śmiercią może być też drastyczne pogorszenie stanu zdrowia, gdy jesteśmy sami w domu czy kiedy podczas samotnej wycieczki w góry napotkaliśmy trudne warunki i nie mamy pewności, że powrócimy z wyprawy.

Testament audiowizualny to odpowiedź ustawodawcy na upowszechnienie nowych technologii. Został uwzględniony w projektowanych zmianach spadkowych jako szczególna forma rozrządzenia na wypadek śmierci.

Jak sama nazwa wskazuje, do jego sporządzenia (nagrania) ma służyć narzędzie trwale rejestrujące obraz i dźwięk, czyli np. smartfon. Ważne, aby możliwe było odtworzenie zapisanego filmu wideo.

Testament możemy nagrać sami lub poprosić kogoś, aby nagrał nas swoim czy naszym telefonem. W nagraniu powinna pojawić się informacja o dacie i miejscu sporządzenia takiego oświadczenia. Nie będzie konieczna obecność świadków.

W myśl projektowanych przepisów treść testamentu ustnego, w tym audiowizualnego, ma być stwierdzona niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu miesiąca od jego sporządzenia. Natomiast, gdy spadkodawca umrze, teść testamentu będzie mogła być stwierdzona wyłącznie przed sądem, w terminie 3 miesięcy od śmierci spadkodawcy. Sąd sporządzi protokół z odtworzenia takiego testamentu stosując przepisy dotyczące protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu funkcjonujące w aktualnym brzmieniu, a nośnik z nagraniem będzie przechowywany w szafie pancernej sądu.

Istnieje natomiast obawa, że testament audiowizualny może zostać spreparowany. W dobie sztucznej inteligencji, kreowania deepfake’ów czy klonowania głosu łatwo o takie manipulacje.

Jak zweryfikować testament audiowizualny?

Na to kluczowe pytanie trudno w tej chwili o jednoznaczną odpowiedź. Rozwiązaniem powinno być wprowadzenie szeregu zabezpieczeń związanych np. z biometrią twarzy czy wykorzystaniem technologii blockchain. Być może powstanie specjalna platforma/aplikacja dla testatora, która w sposób nieskomplikowany umożliwi dokonanie nagrania, które jednocześnie będzie „z automatu” cyfrowo zabezpieczone. Może dobrym rozwiązaniem byłaby możliwość szybkiego przesłania nagrania do specjalnie utworzonego rejestru takich testamentów na dedykowanej do nagrań platformie.

Inne planowane zmiany w Kodeksie cywilnym

Projekt Ministerstwa Sprawiedliwości skraca czas ważności testamentów szczególnych z dotychczasowych 6 miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały sporządzenie takiego testamentu do 3 miesięcy (1 miesiąca w przypadku testamentu audiowizualnego).

Ponadto, poszerzony zostanie katalog podmiotów, które nie mogą być świadkami testamentu. Będą to np. partner, partnerka osoby, dla której została przewidziane w testamencie jakiekolwiek przysporzenie, krewni lub powinowaci takiej osoby do czwartego stopnia czy osoba uprawniona do reprezentacji osoby prawnej, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść.

Implementowany do Kodeksu cywilnego ma być testament wojskowy (obecnie jest on regulowany przez rozporządzenie MON). Ta zmiana spowoduje, że już wszystkie rodzaje testamentów znajdą się w Kodeksie cywilnym.

Zlikwidowany zostanie testament podróżny, który do tej pory miał marginalne zastosowanie w praktyce.

Ważne zmiany mają pojawić się również w Kodeksie postępowania cywilnego. Dotyczą one tzw. podwójnych postanowień spadkowych. Proponowane rozwiązania mają dać sądowi kompetencję do uchylenia (także z urzędu i na posiedzeniu niejawnym) prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, jeśli do tego samego spadku zostało uprzednio wydane postanowienie o tej samej treści. Wyeliminuje to np. sytuacje, gdy na wniosek jednego ze spadkobierców sąd orzeknie w sprawie spadku, następnie za kilka lat ten sam sąd orzeknie w rozstrzygniętej już sprawie na wniosek innego ze spadkobierców.

Obecnie projekt Ministerstwa Sprawiedliwości znajduje na etapie uzgodnień wewnątrzresortowych.

Projekt nowelizacji Kodeksu cywilnego i Kodeksu postępowania cywilnego w zakresie prawa spadkowego ma zostać przyjęty w czwartym kwartale 2024 r.