W gruncie rzeczy – aktualności dla branży nieruchomości – styczeń 2024

1. Status podatnika VAT do rozstrzygnięcia przez TSUE

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej ma kolejną szansę wywrzeć wpływ na praktykę stosowania prawa w Polsce. Tym razem sprawa dotyczy rozpoznania statusu podatnika VAT, a konkretnie – uznania osoby dokonującej sprzedaży nieruchomości za przedsiębiorcę w rozumieniu przepisów o VAT.

Status podatnika VAT ma dowolna osoba, które prowadzi samodzielną działalność gospodarczą. W pojęciu działalności gospodarczej mieszczą się działania handlowców, usługodawców oraz producentów a także podmiotów pozyskujących zasoby naturalne, rolników oraz osoby wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza to również wykorzystywanie towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

Tak szeroka definicja działalności gospodarczej w VAT, która nie jest uzależniona od spełnienia warunków formalnych (zgłoszeń, rejestracji, etc.) stanowi istotny problem w przypadku osób fizycznych. Brak wyraźnej granicy pomiędzy korzystaniem z majątku prywatnego a działalnością przedsiębiorcy utrudnia ocenę, czy dana osoba ma status podatnika VAT. Kwestia ta jest więc przedmiotem wielu sporów z organami podatkowymi.

W praktyce wykształcił się pogląd, że na status podatkowy ma wpływ udzielenie przez osobę fizyczną pełnomocnictwa potencjalnemu nabywcy, który w ten sposób zyskuje możliwość pogłębionej weryfikacji nieruchomości przed jej zakupem i pozyskania zgód lub pozwoleń wymaganych dla realizacji inwestycji budowlanej. Faktycznym beneficjentem tych działań jest nabywca nieruchomości, niemniej formalnie są to czynności podejmowane w imieniu i na rzecz sprzedawcy. W ocenie organów podatkowych sprzedawca upoważniając nabywcę do działania w jego imieniu staje się podatnikiem VAT.

Pogląd ten jest kontrowersyjny i jest przedmiotem sporów. W związku z tym Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu zdecydował się skierować pytanie prejudycjalne do TSUE w tej sprawie (sygn. I SA/Wr 92/23 z 28 grudnia 2023 r.). Sąd przedstawił dość specyficzny stan faktyczny i pytanie do rozstrzygnięcia Trybunałowi. Wyrok Trybunału może więc mieć istotne znaczenie dla praktyki stosowania prawa w Polsce, ale niewykluczone, że jedynie część wątpliwości zostanie rozstrzygnięta. Na wyrok TSUE będziemy musieli poczekać minimum 2 – 3 lata. W związku z tym warto rozważyć schematy zabezpieczenia przed ryzykiem podatkowym w oparciu o aktualnie dostępne narzędzia prawne.

2. Kto ponosi odpowiedzialność za pustą fakturę?

Oszustwa podatkowe w VAT pozostają istotnym problemem a walka nimi jest jednym z priorytetów administracji podatkowej. Wyłudzenie podatku wskutek wykorzystania konstrukcji VAT może niekiedy następować wskutek wystawienia faktury, która formalnie jest prawidłowa ale nie dokumentuje faktycznej transakcji (tzw. faktura pusta).

Przepisy o VAT wykluczają możliwość odliczenia VAT z faktury pustej, ale jednocześnie nakładają obowiązek zapłaty kwoty podatku wskazanej na takiej fakturze. Obowiązek ten ma charakter sankcji, z zastrzeżeniem, że konieczność zapłaty powinna dotyczyć tych sytuacji, w których występuje ryzyko utraty wpływów podatkowych.

Kto jest podmiotem zobowiązanym do zapłaty kwoty podatku z faktury pustej? Ten kto dokument faktycznie wystawia, czy tej czyje dane są na niej wskazane? Przepisy ustawy o VAT nie są tu precyzyjne, ale spór w tym względzie został rozstrzygnięty wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie z 30 stycznia 2024 r. sygn. C-442/22. W sprawie tej pracownik podatnika wystawiał puste faktury z danymi pracodawcy i wprowadzał je do obrotu. Faktury były wystawiane do paragonów, których pracownik ów nie wydawał konsumentom, lecz wykorzystywał do wykazania fikcyjnego obrotu na rzecz nabywców faktur.

Trybunał uznał, że wykorzystanie przez pracownika danych pracodawcy dla wystawiania pustych faktur nie oznacza automatycznie odpowiedzialności pracodawcy za VAT na tych fakturach. To pracownik, który bez wiedzy i zgody pracodawcy korzysta z  jego tożsamości, jest osobą zobowiązaną do zapłaty kwoty wskazanej na fakturze. TSUE zastrzega jednak, że wniosek ten uzależniony od spełnienia przez pracodawcę wymogów należytej staranności, rozsądnie wymaganej w zakresie kontrolowania działań pracowników.

Wyrok TSUE jest kolejnym przykładem, że w praktyce stosowania prawa istotne znaczenie przypisywane jest nie tylko formalnej zgodności działań z prawem ale także należytej staranności rozumianej jako podejmowanie działań zmierzających do minimalizacji ryzyk wystąpienia nadużyć. Warto więc rozważyć jakie działania i jakie procedury mogą pomów w udowodnieniu należytej staranności podatnika w przypadku sporu z organami podatkowymi.