Polska fundacja rodzinna

W dniu 26 stycznia 2023 r. Sejm RP niemal jednogłośnie i ostatecznie uchwalił ustawę o fundacji rodzinnej. Przepisy weszły w życie w 22 maja 2023 r.

Bardzo się cieszymy! Jesteśmy dumni, bo: 🧡 byliśmy autorami pierwszej wersji projektu ustawy, która powstała pod auspicjami Rady Firm Rodzinnych Konfederacji Lewiatan; 💚 przez 5 ostatnich lat braliśmy aktywny udział w pracach nad jej ostateczną treścią, reprezentując interes polskich przedsiębiorców na NIEZLICZONYCH spotkaniach w ministerstwach, komisjach sejmowych i senackich; 💜 opublikowaliśmy SETKI artykułów, udzieliliśmy SETEK wywiadów, występowaliśmy na DZIESIĄTKACH konferencji – promując ideę fundacji rodzinnej.

Fundacja rodzinna umożliwia polskim przedsiębiorcom zabezpieczenie integralności firmy i jej efektywną sukcesję, przy jednoczesnej dbałości o interesy członków rodziny. Dzięki temu nawet w przypadku niemożliwych do przewidzenia zdarzeń majątek pozostanie w rękach rodziny na pokolenia.

Wcześniej właściciele polskich firm rodzinnych mogli korzystać jedynie z niesatysfakcjonujących rozwiązań krajowego prawa spadkowego (które nie zapewnia skutecznego zabezpieczenia interesów przedsiębiorstwa i rodziny), albo z zagranicznych fundacji rodzinnych (zakładanych np. w Holandii, Liechtensteinie czy na Malcie).

Czy fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą?

Fundacja rodzinna będzie mogła prowadzić następującą działalność gospodarczą:

1. Zbywanie mienia – o ile nie zostało ono nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia (nie dotyczy to udziałów, akcji i innych praw o podobnym charakterze)

Fundacja rodzinna może zbywać mienie, lecz nie może być to działalność o charakterze spekulacyjnym (handlowym). Oznacza to, że zakup części samochodowych celem ich zbycia przez fundację rodzinną z zyskiem, nie jest możliwy. Byłaby to wówczas działalność gospodarcza w niedozwolonym (dla fundacji rodzinnej) zakresie. Analogicznie, fundacja rodzinna nie może prowadzić działalności gospodarczej polegającej na zakupie w celu odsprzedaży z zyskiem nieruchomości (tzw. fllippowanie), a także działalności deweloperskiej.

Należy wskazać, że „dopuszczalna” działalność gospodarcza (a więc w zakresie wskazanym w art. 5 powyżej) korzysta co do zasady ze zwolnienia podatkowego, zaś „niedozwolona” działalność gospodarcza, jest opodatkowana sankcyjną, mającą charakter odstraszający, stawką 25 proc. podatku dochodowego.

2. Najem, dzierżawa i udostępnianie mienia

Możliwe jest także uzyskiwanie przychodów biernych z korzystania z mienia fundacji rodzinnej, tj. z najmu, dzierżawy oraz umów o podobnym charakterze. Umową o podobnym charakterze mogłaby być przykładowo umowa leasingu operacyjnego, choć na końcowym etapie umowy kontrowersyjne może być przeniesienie prawa własności (jako – potencjalnie – zbycie mienia).

Należy wskazać, że przedmiotem takiej umowy mogą być zarówno ruchomości, jak i nieruchomości, a także przedsiębiorstwo lub wartość niematerialna i prawna (korzystanie na zasadzie licencji).

3. Przystępowanie i uczestnictwo w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych i spółdzielniach

Fundacja rodzinna może przystępować do spółek kapitałowych, osobowych, funduszy inwestycyjnych i podmiotów o podobnym charakterze. Zarówno polskich, jak i zagranicznych. W odniesieniu do – szeroko pojętych – spółek polskich wydaje się, że fundacja rodzinna może przystępować do wszystkich dostępnych form (w szczególności: spółki z o.o. czy spółki akcyjnej), z wyłączeniem spółki partnerskiej i spółki cywilnej.

Z kolei ze względów podatkowych nieoptymalne zasadniczo jest przystąpienie do spółki jawnej, z racji objęcia tejże spółki obligatoryjnie podatkiem dochodowym od osób prawnych.

4. Nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze

Mienie – w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego – obejmuje wszystkie prawa podmiotowe majątkowe. Może to być w zasadzie wszystko. Jednakże konstrukcja art. 5 ustawy – Prawo przedsiębiorców wydaje się wskazywać na to, że papiery wartościowe, instrumenty pochodne i prawa o podobnym charakterze są inaczej traktowane na potrzeby definicji działalności gospodarczej w kontekście fundacji rodzinnej. Punkt 4 art. 5 jasno wskazuje, że nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze może następować w celach wyłącznie zarobkowych (spekulacyjnych), np. zakup akcji celem ich sprzedaży po wzroście ich wartości.

Regulacje ustawy o obrocie instrumentami finansowymi oraz przepisy o przeciwdziałaniu praniu brudnych pieniędzy (AML) klarownie wskazują, co jest prawem majątkowym i instrumentem pochodnym. Są to przykładowo: kontrakty terminowe, swapy, umowy forward czy też konosamenty.Problematyczna może okazać się wykładnia jaką zaprezentują właściwe organy, co do definicji „praw o podobnym charakterze”. Wydaje się, że powinny być to prawa o charakterze inwestycyjnym, które nie są papierem wartościowym ani instrumentem pochodnym. Oznacza to, że wątpliwe może być interpretowanie np. kryptowalut jako praw, które fundacja rodzinna może nabywać i zbywać bez ograniczeń. Należy jednak wskazać, że prawa majątkowe czy instrumenty pochodne mogą być zagraniczne.

5. Udzielanie pożyczek beneficjentom oraz podmiotom powiązanym z fundacją

Istotne jest umożliwienie udzielania pożyczek przez fundację rodzinną jako czynność będąca przejawem tzw. dopuszczalnej działalności gospodarczej. Możliwość ta jest jednak ograniczona – tak podmiotowo, jak i przedmiotowo. W szczególności, fundacja rodzinna może udzielić pożyczki spółce kapitałowej, w której jest wspólnikiem (udziałowcem/ akcjonariuszem), spółce osobowej, w której uczestniczy jako wspólnik oraz beneficjentom. Tym samym, fundacja rodzinna nie może udzielić pożyczki spółce kapitałowej będącej własnością fundatora tejże fundacji. A będąc precyzyjnym – może, lecz będzie to tzw. niedozwolona działalność gospodarcza, opodatkowana sankcyjną stawką.

Ponadto, fundacja rodzinna nie może udzielić pożyczki fundatorowi, który nie jest beneficjentem, a także nie może udzielić pożyczki do funduszu inwestycyjnego, w którym posiada certyfikaty inwestycyjne. Co więcej, katalog przedmiotowy został ograniczony wyłącznie do „pożyczki” w rozumieniu kodeksu cywilnego. Wszelkie inne formy instrumentów dłużnych wydają się być niemożliwe. Kontrowersyjny zatem może

6. Obrót walutami w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej

7. Produkcja produktów roślinnych i zwierzęcych przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy (z określonymi ograniczeniami)

8. Gospodarka leśna

Fundacja rodzinna może pod pewnymi warunkami produkować produkty roślinne i zwierzęce, a także prowadzić gospodarkę leśną (np. w zakresie ochrony i gospodarowania lasu). Kluczowym warunkiem jest jednak to, że działalności w tym zakresie muszą być wykonywane wyłącznie w związku z prowadzonym gospodarstwem rolnym.

Co ciekawe, ustawa wprowadzająca w życie fundację rodzinną znowelizowała także ustawę o kształtowaniu ustroju rolnego. I tak, jeśli fundacja rodzinna nabędzie nieruchomość rolną od jej fundatora lub beneficjent fundacji rodzinnej będący osobą bliską dla fundatora nabędzie nieruchomość rolną od fundacji rodzinnej, Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa (KOWR) nie ma uprawnienia do tzw. pierwokupu.

Należy jednak wskazać, że fundacja rodzinna przez 5 lat musi gospodarować na nieruchomości i nie może jej zbyć ani oddać w posiadanie, jeżeli beneficjentem ma być osoba niebędąca osobą bliską wobec fundatora tej fundacji rodzinnej, chyba że z powodu wyjątkowych okoliczności uzyska zgodę Dyrektora Generalnego KOWR na zbycie takiemu beneficjentowi. Prawo pierwokupu przez KOWR nie będzie jednak wyłączone w innych sytuacjach, np. w przypadku wniesienia do fundacji rodzinnej przez jej fundatora spółki kapitałowej posiadającej nieruchomość rolną o powierzchni powyżej 5 ha.

Opodatkowanie fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna będzie korzystać ze zwolnienia podmiotowego z podatku dochodowego od osób prawnych w zakresie prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej. Tym samym, fundacja nie zapłaci podatku od uzyskiwanych zysków kapitałowych (chodzi tu np. o dywidendy, przychody ze zbycia akcji i udziałów bądź ich umorzenia) oraz odsetek od pożyczek udzielonych spółkom powiązanym lub beneficjentom.

Opodatkowanie fundacji rodzinnej podatkiem dochodowym od osób prawnych nastąpi wyłącznie w czterech sytuacjach:

• w przypadku wypłaty świadczenia na rzecz beneficjentów lub fundatora – 15% podatku dochodowego płatnego przez fundację rodzinną;
• w przypadku tzw. podatku od przychodów z budynków, jeśli wartość nieruchomości przekroczy kwotę 10 mln zł;
• w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej wykraczającej poza dozwolony zakres (tu wprowadzona została sankcyjna, 25% stawka podatku dochodowego);
• w przypadku rozwiązania fundacji rodzinnej opodatkowane stawką 15% będzie wydanie beneficjentom mienia w związku z rozwiązaniem fundacji, pomniejszonego o wartość podatkową mienia wniesionego przez fundatora lub fundatorów.

Beneficjenci fundacji, należący do najbliższej rodziny fundatora, tzw. grupy zero (małżonek, dzieci i dalsi zstępni, rodzice i dalsi wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha) oraz sami fundatorzy, otrzymujący od fundacji świadczenia, będą korzystać ze zwolnienia w podatku dochodowym od osób fizycznych.

Tym samym nastąpi jednokrotne opodatkowanie wypłacanych świadczeń do ww. osób – wyłącznie 15% podatek dochodowy płatny przez fundację. Jedyna sytuacja, w które dojdzie do „podwójnego” opodatkowania, to wypłata przez fundację rodzinną świadczeń na rzecz „niespokrewnionych” beneficjentów, tj. nie należących do tzw. grupy zero. W takiej sytuacji, poza 15% podatkiem dochodowym od osób prawnych płatnym przez fundację, dojdzie do dodatkowego opodatkowania osób otrzymujących świadczenia (w tym z tytułu rozwiązania fundacji) 15% podatkiem dochodowym od osób fizycznych.

Uzyskanie statusu fundatora lub beneficjenta fundacji rodzinnej wyeliminuje możliwość korzystania z tzw. estońskiego CIT przez spółkę, w której są oni wspólnikami. Podobnie, objęcie przez fundację udziałów bądź akcji w spółce korzystającej z estońskiego CIT będzie oznaczać dla spółki utratę prawa do opodatkowania estońskim CIT.

Zachowek a fundacja rodzinna

Ustawa o fundacji rodzinnej wprowadziła rewolucję w zakresie polskich przepisów o zachowku, które nie były zmieniane od kilkudziesięciu lat i były najbardziej konserwatywnymi regulacjami w Europie. Co się zmieniło?

Przede wszystkim, majątek wnoszony do fundacji rodzinnej nie będzie wchodził do masy spadkowej, a po upływie 10 lat nie będzie też uwzględniany w zachowku. Oznacza to, że spadkobiercy zgłaszający swoje roszczenie po upływie 10 lat, nie będą mogli skorzystać z instytucji zachowku. Ponadto, wypłaty dokonane z fundacji lub przewidziane na rzecz beneficjenta, który byłby uprawniony jednocześnie do zachowku, będą zaliczane na poczet zachowku.

Fundamentalną zmianą, która będzie miała zastosowanie nie tylko do fundacji rodzinnych, ale będzie funkcjonowała w całym systemie prawa cywilnego w Polsce, będzie możliwość miarkowania zachowku. W praktyce oznacza to możliwość: odroczenia płatności zachowku, rozłożenia go na raty (co do zasady – na 5 lat, z możliwością wydłużenia do lat 10) i obniżenia jego wysokości. Wprowadzona została też „ustawowa” możliwość zrzeczenia się prawa do zachowku.

Jeżeli zainteresowali się Państwo tematem fundacji rodzinnej, serdecznie zapraszamy do kontaktu. Chętnie przybliżymy szczegóły tego rozwiązania i wspólnie zastanowimy się, czy mogłoby ono pomóc w zabezpieczeniu Państwa biznesu i rodziny.

Paweł i Anna Tomczykowscy – partnerzy zarządzający rodzinną 😊 kancelarią Tomczykowski Tomczykowska