Kiedy ustaje obowiązek alimentacyjny wobec dorosłego dziecka?

Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci to temat, który budzi kontrowersje, zwłaszcza gdy mowa o dorosłych dzieciach. Polskie prawo jasno określa, że rodzice mają obowiązek wspierać swoje dzieci finansowo, ale nie jest to obowiązek bezterminowy.

W artykule przedstawię, kiedy rodzice są zobowiązani do płacenia alimentów na dorosłe dzieci oraz kiedy taki obowiązek ustaje.

Jakie są podstawy prawne obowiązku alimentacyjnego

Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka reguluje przede wszystkim art. 133 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Przepis ten mówi, że rodzice są zobowiązani do pokrywania kosztów utrzymania i wychowania dziecka, aż do momentu, w którym dziecko będzie w stanie samodzielnie się utrzymać. W praktyce oznacza to, że nie ma ustalonego górnego limitu wieku, po którym obowiązek ten automatycznie wygasa. Właśnie dlatego polski system prawny nie określa górnej granicy wieku dziecka, któremu przysługują alimenty. Nie ma znaczenia, że dziecko ukończyło 18, 21 czy 26 lat. Jeśli w tym wieku nie może się samodzielnie utrzymać, obowiązek alimentacyjny będzie obowiązywał dalej. Kluczowym czynnikiem jest tu możliwość samodzielnego utrzymania się przez dziecko.

Ile wynoszą alimenty na dorosłe dziecko?

Nie ma różnicy w ustalaniu wysokości alimentów na pełnoletnie i niepełnoletnie dziecko. Orzeczone alimenty mają służyć zapewnieniu dziecku usprawiedliwionego utrzymania. Muszą być one adekwatne do wieku i stanu zdrowia oraz rozwoju.

W skład alimentów wchodzą koszty: wyżywienia, mediów, nauki, ubrania, obuwia, rozrywki, wypoczynku, leczenia itd. Gdy dziecko jest pełnoletnie to w skład kosztów może wchodzić także koszt związany z: akademikiem, stancją, najmem pokoju/mieszkania, korepetycjami, książkami, kursami z uwagi na pobieranie nauki w szkole wyższej.

Kiedy obowiązek alimentacyjny ustaje?

– Zdolność do samodzielnego utrzymania się

Najważniejszym momentem, w którym obowiązek alimentacyjny ustaje, jest uzyskanie przez dziecko zdolności do samodzielnego utrzymania się. Oznacza to, że dziecko ma stałe źródło dochodu, pozwalające na pokrycie jego bieżących potrzeb. Ukończenie studiów, podjęcie pracy na pełny etat lub inna forma uzyskania niezależności finansowej zwykle oznacza, że rodzice nie muszą już pokrywać kosztów jego utrzymania.

– Dobrowolne rezygnowanie z edukacji

Rodzice mają obowiązek wspierać finansowo swoje dziecko, dopóki podejmuje ono rozsądne i uzasadnione kroki w celu zdobycia wykształcenia. Jeżeli dorosłe dziecko świadomie i bez ważnego powodu rezygnuje z dalszej edukacji lub nie podejmuje żadnych kroków w kierunku samodzielności, rodzice mogą wystąpić o uchylenie obowiązku alimentacyjnego. Sądy często oceniają, czy działania dziecka zmierzają do uzyskania samodzielności, czy wręcz przeciwnie.

– Zmiana sytuacji materialnej rodziców

Jeżeli rodzice znajdą się w trudnej sytuacji finansowej, mogą złożyć wniosek o uchylenie obowiązku alimentacyjnego wobec dorosłego dziecka.

PRZYKŁAD

Jeżeli rodzic jest chory, przeszedł na emeryturę, bądź zmaga się z innymi trudnościami, które wpływają na jego zdolność zarobkową, sąd może zadecydować o zmniejszeniu lub całkowitym zniesieniu alimentów.

– Dorosłe dziecko nie podejmuje prób samodzielności

Często zdarza się, że dorosłe dziecko, mimo możliwości, nie podejmuje pracy, nie szuka zatrudnienia lub w inny sposób unika wzięcia odpowiedzialności za swoje życie. W takich przypadkach rodzice mogą zwrócić się do sądu o uchylenie alimentów. Sąd bierze wtedy pod uwagę m.in. wiek dziecka, jego stan zdrowia oraz możliwości podjęcia pracy.

– Obowiązek alimentacyjny a niepełnosprawność dziecka

Inaczej wygląda sytuacja, gdy dorosłe dziecko jest niepełnosprawne i niezdolne do samodzielnej egzystencji. W takim przypadku obowiązek alimentacyjny może trwać znacznie dłużej, a czasem nawet dożywotnio. Rodzice są zobowiązani do zapewnienia niezbędnych środków do życia dziecku, które z powodu swojego stanu zdrowia nie jest w stanie się utrzymać.

Jaka jest procedura uchylenia alimentów?

Aby wnieść pozew o uchylenie alimentów, należy złożyć odpowiednie dokumenty do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania dziecka. W pozwie rodzice muszą przedstawić dowody na to, że dziecko osiągnęło samodzielność finansową lub nie podejmuje działań zmierzających do jej uzyskania. Sąd będzie badał zarówno sytuację finansową dziecka, jak i rodziców, a także inne okoliczności, które mogą mieć wpływ na decyzję o uchyleniu alimentów. Może się zdarzyć, że np. rodzic utracił częściowo możliwości majątkowe i zarobkowe z powodu wieku bądź stanu zdrowia, np. pobiera rentę albo świadczenie przedemerytalne, ojciec ma inne obowiązki alimentacyjne np. nowe dzieci, rodziców wymagających alimentacji, a dziecko pracuje dorywczo.

Warto podkreślić, że samo zakończenie nauki przez dziecko nie wystarczy, aby automatycznie przestać płacić alimenty. Należy wykazać, że dziecko ma rzeczywistą możliwość uzyskania zatrudnienia i niezależności finansowej. Sąd dokładnie przeanalizuje sytuację życiową dorosłego dziecka, oceniając, czy ma ono realne szanse na samodzielne utrzymanie.

W praktyce, sądy zazwyczaj oczekują przedłożenia dowodów na zatrudnienie, takich jak umowy o pracę, zaświadczenia o dochodach oraz inne dokumenty potwierdzające stabilność finansową dziecka. Warto podkreślić, że osiąganie przez dziecko dochodów nie musi wiązać się z pracą na pełny etat. Również inne formy zarobkowania, jak praca na pół etatu, samozatrudnienie czy prowadzenie własnej działalności, mogą być uznane za wystarczające do zakończenia obowiązku alimentacyjnego. Ważne, by dochody te były regularne i pozwalały dziecku na samodzielne utrzymanie. Jeśli dziecko zdobędzie dobrze płatną pracę, pozyska znaczące środki finansowe, np. przez spadek czy darowiznę, może to stanowić podstawę do zakończenia obowiązku alimentacyjnego. W pewnych sytuacjach, nawet jeśli dziecko podejmuje pracę, ale jego zarobki nie są wystarczające na pełne pokrycie kosztów życia, obowiązek alimentacyjny może być nadal utrzymany. Konieczne jest szczegółowe przeanalizowanie sytuacji finansowej dziecka oraz jego potrzeb.

Pozew można wnieść w każdej chwili, gdy istnieją przesłanki wskazujące, że alimenty nie są już uzasadnione. Obowiązek alimentacyjny ustaje z chwilą uprawomocnienia wyroku.

Alimenty zasadne, czy nie?

Poniżej przedstawiam reguły, zgodnie z którymi alimenty na dorosłe dziecko są zasadne, a kiedy ich zasądzenie nie jest zasadne:

– dziecko ukończyło 18. rok życia i nie pobiera nauki (zazwyczaj po zakończeniu szkoły średniej) – alimenty się nie należą;

– dziecko ukończyło 18. rok życia i pobiera naukę w systemie dziennym, np. studiuje dziennie – alimenty się należą;

– dziecko ukończyło 18 rok życia i pobiera naukę w systemie wieczorowym – alimenty częściowo się należą;

– dziecko ukończyło 18. rok życia i pobiera naukę w systemie zaocznym – alimenty się nie należą;

– dziecko ukończyło 18. rok życia i nie pobiera nauki, lecz jest całkowicie niezdolne do pracy (np. dziecko jest niepełnosprawne) – alimenty się należą i mogą przysługiwać dożywotnio, tj. do śmierci osoby zobowiązanej do ich płacenia lub uprawnionego dorosłego, niepełnosprawnego dziecka.

Przyjmuje się, że jeśli dziecko studiuje, powinno otrzymywać alimenty. Jednak orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje, że „studia same przez się nie wyłączają możliwości osiągania przez dorosłe dziecko dochodów (…). Zdolność do samodzielnego utrzymywania się może być bowiem całkowita lub częściowa”, ponadto Sąd Najwyższy wskazał, że nie można z góry „zakładać, że stacjonarne studiowanie zawsze wyłącza możliwość samodzielnego utrzymania się studenta, przez własną pracę zarobkową”.

W związku z powyższym stanowiskiem, nie można jednoznacznie określić, czy i do kiedy płaci się alimenty na dorosłe dziecko. Sądowe ustalenia dokonywane są po zbadaniu możliwości zarobkowych zobowiązanego (rodzica) a także potrzeb uprawnionego (dziecka).

Czy liczba dzieci wpływa na obowiązek alimentacyjny?

Liczba dzieci nie wpływa na istnienie obowiązku alimentacyjnego, ale może mieć wpływ na wysokość świadczeń zasądzonych przez sąd. Zobowiązany wobec większej liczby dzieci powinien podejmować szczególne starania celem zwiększenia swych dochodów, gdyż ma prawny obowiązek utrzymania małoletnich.

Czy pozbawienie praw rodzicielskich ma wpływ na alimenty?

Pozbawienie praw rodzicielskich jest jednym z najbardziej skrajnych orzeczeń ingerujących w prawa rodzica wobec dziecka. Nie oznacza to jednak zwolnienia z obowiązku alimentacyjnego. Nawet jeśli ktoś został pozbawiony praw rodzicielskich, nadal ma obowiązek materialnie wspierać swoje dziecko. Orzeczenie o pozbawieniu praw rodzicielskich nie wyklucza odpowiedzialności finansowej rodziców wobec swoich dzieci.

Opinia autorki

Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci nie kończy się automatycznie z osiągnięciem pełnoletności przez dziecko. Zasadniczo trwa on do momentu, w którym dziecko uzyska możliwość samodzielnego utrzymania się. Rodzice mogą jednak wystąpić o uchylenie alimentów, jeżeli uznają, że ich dorosłe dziecko nie podejmuje działań zmierzających do zdobycia samodzielności finansowej, a także w przypadku pogorszenia ich własnej sytuacji materialnej. Sąd w każdej sprawie indywidualnie ocenia, czy obowiązek alimentacyjny powinien trwać dalej, czy też może zostać uchylony.