Jednym z najpoważniejszych błędów, jakie popełniają właściciele firm rodzinnych, jest brak formalnego planu sukcesji.
Przekazywanie rodzinnego biznesu kolejnemu pokoleniu to kluczowy moment w życiu wielu przedsiębiorców. Właściciele stają przed wyzwaniem, jak zabezpieczyć ciągłość przedsiębiorstwa, zapobiec jego rozdrobnieniu, chronić zgromadzony w nim majątek, pomnażać go oraz zapewnić jego sprawiedliwy podział między potomków w przyszłości. Jednym z rozwiązań, które zyskuje na popularności w Polsce, mając na uwadze potrzeby rodzinnego biznesu, jest fundacja rodzinna. W artykule wskazuję, jakie pułapki mogą czyhać na przedsiębiorców planujących wielopokoleniową sukcesję oraz jak dzięki utworzeniu fundacji rodzinnej można ich uniknąć.
Sukcesja biznesu – wyzwanie, którego nie można bagatelizować
Przekazanie biznesu kolejnemu pokoleniu to proces, który niesie ze sobą liczne wyzwania. Często dotyczy nie tylko spraw finansowych, ale także emocjonalnych. Firmy rodzinne są nierzadko fundamentem tożsamości rodzin, a błędne decyzje w zakresie sukcesji mogą prowadzić do konfliktów oraz dezintegracji zarówno przedsiębiorstwa, jak i relacji rodzinnych.
Niestety, wiele firm rodzinnych nie przetrwa zmiany pokoleniowej, tylko niewielka część z nich przetrwa do trzeciego pokolenia. Wyzwania te wynikają m.in. z braku formalnych planów sukcesji, niewystarczającej komunikacji w rodzinie, braku zainteresowania rodzinnym biznesem przez następców oraz rozbieżnych oczekiwań co do przyszłości firmy. W takiej sytuacji fundacja rodzinna może stać się skutecznym narzędziem ochrony majątku i zachowania stabilności firmy.
Najczęstsze pułapki i błędy przy sukcesji majątku rodzinnego
Przedsiębiorcy planujący przekazanie biznesu kolejnym pokoleniom niekiedy wpadają w pułapki, które mogą zagrozić nie tylko firmie, ale także relacjom rodzinnym. Oto najczęstsze z nich:
– Brak przygotowania planu sukcesji
Jednym z najpoważniejszych błędów, jakie popełniają właściciele firm rodzinnych, jest brak formalnego planu sukcesji. Wielu przedsiębiorców zakłada, że „jakoś to będzie” i unika otwartych rozmów na temat przyszłości firmy. Taka postawa może prowadzić do chaosu, gdy właściciel niespodziewanie umrze lub stanie się niezdolny do zarządzania firmą. Brak jasnego planu sukcesji skutkuje nie tylko sporami spadkowymi, ale również destabilizacją firmy, zwłaszcza gdy istnieją w rodzinie rozbieżności co do przyszłości biznesu.
Sporządzenie planu sukcesji wymaga analizy zarówno majątku, jak i roli, jaką poszczególni członkowie rodziny pełnią w danym przedsiębiorstwie. Warto jasno określić, kto ma przejąć stery, jakie są oczekiwania poszczególnych potencjalnych przyszłych beneficjentów oraz jakie narzędzia prawne zostaną zastosowane, by to zrealizować.
– Brak przejrzystości co do roli poszczególnych członków rodziny
Firmy rodzinne nierzadko opierają się na nieformalnych strukturach zarządzania, gdzie granice odpowiedzialności i uprawnień są rozmyte. Taka sytuacja może prowadzić do nieporozumień i konfliktów, zwłaszcza gdy przedsiębiorstwo przechodzi z jednego pokolenia na drugie. Z jednej strony młodsze pokolenie może czuć, że nie ma wystarczającego wpływu na decyzje strategiczne, z drugiej zaś – starsze pokolenie może niechętnie rezygnować z kontroli nad firmą.
Fundacja rodzinna pozwala precyzyjnie określić role i uprawnienia poszczególnych członków rodziny. Statut fundacji powinien jasno określać m.in. kto ma prawo do zarządzania majątkiem, kto może i po spełnieniu jakich warunków korzystać z jego owoców. Dobrze skonstruowany statut minimalizuje ryzyko przyszłych konfliktów w kontekście prowadzonego biznesu rodzinnego.
– Zbyt duża władza fundatorów
Chociaż fundacja rodzinna daje szerokie możliwości zachowania kontroli nad firmą, należy pamiętać o odpowiednim zbalansowaniu władzy. Częstym błędem jest przyznawanie fundatorom (wyznaczonym przez fundatorów następcom) zbyt dużych uprawnień, co może prowadzić do ograniczenia elastyczności przyszłych pokoleń w zarządzaniu majątkiem i firmą. Nadmierne skumulowanie władzy w rękach jednej osoby może spowodować, że młodsze pokolenia będą czuły się zablokowane w podejmowaniu decyzji, co może skutkować ich rezygnacją z aktywnego zaangażowania w biznes.
Optymalnym rozwiązaniem jest zapewnienie fundatorom możliwości nadzoru nad kluczowymi decyzjami, ale jednocześnie stworzenie systemu zarządzania, który pozwoli młodszym członkom rodziny na rozwój i wdrażanie własnych pomysłów.
– Nieodpowiednie zarządzanie fundacją
Fundacja rodzinna, mimo że jest narzędziem stabilizującym, wymaga odpowiedniego zarządzania. Błędy w nadzorze nad działalnością fundacji, brak kompetencji do zarządzania czy niejasne przepisy dotyczące działania fundacji mogą prowadzić do problemów prawnych i finansowych. Do zarządu fundacji powinny zostać powołane osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie, aby fundacja była zarządzana zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz w interesie „fundacyjnej rodziny”.
Warto również pamiętać o regularnej aktualizacji zasad działania fundacji, aby były one dostosowane do zmieniających się warunków prawnych, gospodarczych, a także politycznych.
– Konflikty między interesami biznesowymi a rodzinnymi
Rodzina i biznes to dwie sfery, które często trudno jest rozdzielić. Czasami interesy rodzinne mogą być sprzeczne z interesami firmy, co prowadzi do napięć. Przykładowo, jeden z członków rodziny może chcieć skupić się na rozwijaniu firmy poprzez reinwestowanie, podczas gdy inni mogą dążyć do maksymalizacji wypłat dywidend. Tego typu sytuacje mogą destabilizować firmę i obniżać jej wartość.
Fundacja rodzinna może wprowadzić mechanizmy, które pozwalają zrównoważyć te sprzeczne interesy. Dzięki precyzyjnie określonym zasadom dotyczącym podziału zysków oraz strategii inwestycyjnej fundacji, rodzina może skupić się na długoterminowym rozwoju przedsiębiorstwa, jednocześnie zapewniając sobie stabilne źródło dochodów.
Co warto wziąć pod uwagę, aby starannie przeprowadzić sukcesję?
– Skuteczne planowanie sukcesji w oparciu o fundację rodzinną – sukcesja powinna być przemyślanym procesem, który obejmuje łącznie: majątek, przedsiębiorstwo i rodzinę. Zabezpieczenie przyszłości rodzinnego biznesu wymaga nie tylko prawnych narzędzi, ale także otwartej komunikacji między pokoleniami.
– Transparentna komunikacja – sukcesja nie powinna być tematem tabu. Jasna i otwarta rozmowa z rodziną na temat oczekiwań i planów to podstawa udanej sukcesji.
– Profesjonalni doradcy – proces tworzenia i zarządzania fundacją rodzinną powinien odbywać się pod nadzorem doświadczonych prawników i doradców finansowych. To zapewni zgodność działań z obowiązującymi przepisami i zminimalizuje ryzyko popełnienia błędów.
– Elastyczność fundacji – fundacja rodzinna to narzędzie, które powinno być dostosowane do zmieniających się warunków, jednocześnie zachowując uniwersalne, niezmienialne postanowienia fundatorów. Statut fundacji rodzinnej powinien regulować zasady jej działania przez kolejne pokolenia, dając następcom możliwość dostosowania działania przedsiębiorstwa do zmieniającego się świata, co pomoże w zachowaniu jej efektywności przez kolejne pokolenia.
– Zachowanie równowagi między kontrolą a elastycznością – chociaż fundatorzy powinni mieć możliwość nadzorowania działalności fundacji, zbyt duża koncentracja władzy może ograniczyć rozwój przyszłych pokoleń. Warto stworzyć system, który zapewni równowagę między tymi aspektami.
Praktyczne porady i kroki do podjęcia
Przekazanie biznesu kolejnym pokoleniom za pomocą fundacji rodzinnej wymaga fachowej wiedzy i starannego działania. Planując wielopokoleniową sukcesję warto mieć na uwadze poniższe aspekty:
– Dokonanie analizy majątku – poprzez określenie wartości majątku oraz jego struktury;
– Przygotowanie odpowiednich dokumentów – statut fundacji rodzinnej jest fundamentem jej prawidłowego działania.
– Monitorowanie i aktualizacja – sukcesja to proces dynamiczny, regularna analiza zasad działania fundacji oraz dostosowywanie ich do zmieniających się warunków gospodarczych, społecznych i rodzinnych.
Podsumowanie
Efektywna sukcesja to proces, który wymaga starannego planowania, zaangażowania oraz profesjonalnej wiedzy prawnej i biznesowej. Fundacja rodzinna, choć stosunkowo nowa w polskim reżimie prawnym, staje się coraz bardziej popularnym narzędziem, które pozwala uniknąć wielu pułapek, nieścisłości towarzyszących przekazywaniu majątku i biznesu. Dzięki temu możliwe jest nie tylko przekazanie biznesu kolejnym pokoleniom, ale także jego dalszy rozwój i umocnienie rodzinnych więzi.
Artykuł został opublikowany 21.03.2025 w Rzeczpospolitej.
Artykuł autorstwa: Aleksandry Żak