Alimenty na byłego męża lub żonę. Kiedy trzeba płacić?
24.01.2025
Przedsiębiorca, który ma zamiar rozstać się z małżonkiem, musi liczyć się z tym, że może zostać zobowiązany do zapłaty alimentów. Jego możliwości majątkowe i zarobkowe oceni sąd.
W polskim systemie prawnym alimenty na małżonka regulowane są przez przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRiO). Stanowią one mechanizm ochrony interesów małżonka, który w wyniku rozwodu znalazł się w trudnej sytuacji materialnej. Kluczowe znaczenie ma tutaj art. 60 KRiO, który określa zasady przyznawania i zakres obowiązku alimentacyjnego pomiędzy byłymi małżonkami.
1. Alimenty na małżonka w trakcie trwania małżeństwa i w separacji
Zgodnie z przepisem art. 27 KRiO, małżonkowie są zobowiązani do wspólnego zaspokajania potrzeb rodziny, kierując się swoimi możliwościami zarobkowymi i majątkowymi. Oznacza to, że zarówno w trakcie trwania małżeństwa, jak i w sytuacji separacji, obowiązek wspierania drugiego małżonka może być realizowany w różnorodny sposób, w zależności od okoliczności.
Alimenty mogą przysługiwać w przypadku rozwodu zarówno bez orzekania o winie, jak i z wyłącznej winy jednego z małżonków. Analogiczne przepisy mają zastosowanie w przypadku separacji orzeczonej przez sąd.
W przypadku separacji obowiązek dostarczania środków utrzymania przez jednego z małżonków na rzecz drugiego nadal istnieje. Stosuje się tu odpowiednio przepisy art. 60 KRiO dotyczące alimentów po rozwodzie.
Realizacja obowiązku może przyjmować różne formy. Może polegać zarówno na finansowym wsparciu drugiego małżonka, jak i na osobistych staraniach o wychowanie dzieci lub pracy na rzecz wspólnego gospodarstwa domowego. W praktyce oznacza to, że pomoc może być świadczona w sposób dostosowany do sytuacji rodzinnej i potrzeb małżonków.
2. Obowiązek alimentacyjny w przypadku rozwodu bez orzeczenia o winie
Gdy sąd orzeka rozwód bez orzekania o winie (zgoda obu stron lub brak jednoznacznych dowodów), obowiązek alimentacyjny małżonków względem siebie ma ograniczony charakter. Zgodnie z art. 60 § 1 KRiO, małżonek może domagać się alimentów, jeśli znalazł się w niedostatku, czyli nie jest w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb życiowych. Niedostatek oznacza sytuację, w której małżonek nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb, np. przez brak pracy, wypadek, chorobę lub podeszły wiek. Stan ten nie musi istnieć w chwili orzeczenia rozwodu, według przeważającego poglądu żądanie świadczeń alimentacyjnych jest uzasadnione również wtedy, gdy uprawniony do alimentów małżonek znalazł się w niedostatku dopiero po upływie pewnego czasu od orzeczenia rozwodu.
Obowiązek alimentacyjny trwa w tym przypadku maksymalnie przez pięć lat od momentu uprawomocnienia się wyroku rozwodowego, choć sąd w wyjątkowych okolicznościach może przedłużyć ten okres.
3. Alimenty w przypadku orzeczenia o winie
Jeżeli sąd uzna jednego z małżonków za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, obowiązek alimentacyjny wobec niewinnego małżonka jest szerszy. W myśl art. 60 § 2 KRiO, małżonek niewinny nie musi znajdować się w niedostatku, aby żądać alimentów – wystarczy, że rozwód pogorszył jego sytuację materialną. Ocena, czy nastąpiło takie pogorszenie, zależy od porównania sytuacji, w jakiej niewinny małżonek znalazł się na skutek orzeczenia rozwodu, z sytuacją, w której znajdowałby się, gdyby nie doszło do rozwodu, a pożycie małżonków dalej funkcjonowałoby prawidłowo. W takim przypadku obowiązek alimentacyjny nie jest ograniczony czasowo i trwa, dopóki sytuacja uprawnionego małżonka wymaga wsparcia finansowego. Nie jest wymagane wykazanie niedostatku, co stanowi istotną różnicę w stosunku do przypadku, gdy winę ponoszą obie strony lub nie jest ona orzekana.
Obowiązek ten ma na celu wyrównanie poziomu życia małżonka niewinnego do poziomu życia, jaki małżonek niewinny miał, gdy pozostawał w małżeństwie. Alimenty mogą być przyznane również pracującemu małżonkowi bądź małżonkowi, który pobiera zasiłek, rentę, czy emeryturę. Sąd może przyznać alimenty na żonę, która nie pracuje.
Ustanowienie w czasie trwania małżeństwa rozdzielności majątkowej małżeńskiej (intercyza) nie ma wpływu na obowiązek alimentacyjny między małżonkami.
4. Zakres świadczeń alimentacyjnych
Zakres alimentów na małżonka zależy od dwóch kluczowych czynników:
- Uzasadnionych potrzeb uprawnionego – obejmujących podstawowe koszty utrzymania, takie jak mieszkanie, wyżywienie, leczenie czy edukacja.
- Możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego – sąd bada, czy osoba zobowiązana jest w stanie płacić alimenty bez nadmiernego uszczerbku dla swojego standardu życia.
W praktyce, sądy uwzględniają również inne okoliczności, takie jak poziom życia małżonków w trakcie trwania małżeństwa, wiek uprawnionego, jego stan zdrowia oraz możliwości powrotu na rynek pracy.
5. Wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego
Obowiązek alimentacyjny wobec byłego małżonka wygasa w następujących przypadkach:
- zawarcia przez uprawnionego nowego małżeństwa;
- poprawy sytuacji materialnej uprawnionego w takim stopniu, że dalsze alimenty stają się zbędne;
- upływu pięciu lat w przypadku rozwodu bez orzekania o winie (chyba że sąd postanowi inaczej).
6. Jak często zasądza się alimenty na małżonka?
Zasądzanie alimentów na małżonka nie jest zjawiskiem bardzo częstym. Wynika to z kilku czynników:
- większość rozwodów kończy się bez orzekania o winie, co ogranicza możliwość ubiegania się o alimenty, jeśli nie występuje niedostatek;
- współczesny model rodziny zakłada, że obie strony są aktywne zawodowo i w mniejszym stopniu uzależnione od siebie finansowo;
- wysokie koszty procesów sądowych oraz długotrwałość postępowań często zniechęcają strony do dochodzenia roszczeń alimentacyjnych.
7. Jak w praktyce uzyskać alimenty na małżonka?
Alimenty na małżonka mogą zostać zasądzone w wyroku rozwodowym lub w postanowieniu zabezpieczającym wydanym w trakcie sprawy o rozwód bądź separację. Postępowanie w takich sprawach bywa czasochłonne i wymaga zgromadzenia solidnych dowodów. Osoba wnioskująca o alimenty powinna udowodnić, że znajduje się w niedostatku lub że jej sytuacja życiowa znacząco pogorszyła się w wyniku rozwodu. Sąd ocenia również możliwości majątkowe i zarobkowe zobowiązanego małżonka, co pozwala ustalić wysokość należnych alimentów.
8. Co zrobić, jeśli były małżonek nie płaci alimentów?
Gdy były małżonek nie realizuje obowiązku alimentacyjnego, a istnieje tytuł wykonawczy (np. wyrok lub ugoda z klauzulą wykonalności), można złożyć wniosek do komornika sądowego o egzekucję zaległych świadczeń oraz regularnych alimentów na przyszłość.
9. Co powinien zawierać pozew o alimenty na małżonka?
Pozew o alimenty na małżonka powinien być szczegółowo uzasadniony i oparty na odpowiednich dowodach. Należy w nim zawrzeć: opis okoliczności faktycznych, w tym sytuacji finansowej obojga małżonków, rozliczenie kosztów utrzymania małżonka, uwzględniające jego potrzeby, udokumentowanie stopy życiowej oraz możliwości zarobkowych i majątkowych obu stron.
Warto złożyć wniosek o zabezpieczenie roszczenia, czyli tymczasowe alimenty na czas trwania postępowania, które może potrwać od kilku do kilkunastu miesięcy. Zabezpieczenie alimentów jest wykonywalne natychmiastowo i pozwala małżonkowi pokrywać bieżące potrzeby jeszcze przed zakończeniem sprawy.
10. Ile wynoszą alimenty na małżonka?
Wysokość alimentów zależy od indywidualnych okoliczności sprawy, ponieważ każdy przypadek jest inny. Sąd bierze pod uwagę: potrzeby małżonka uprawnionego do alimentów, możliwości majątkowe i zarobkowe zobowiązanego małżonka, winę za rozpad małżeństwa, fakt, czy jedna ze stron pozostaje w niedostatku. Nie istnieją ustawowe widełki dotyczące wysokości alimentów na małżonka, a ich kwoty są ustalane indywidualnie w każdej sprawie.
11. Czy alimenty na małżonka podlegają opodatkowaniu?
Zasadniczo alimenty wypłacane na rzecz osób innych niż dzieci podlegają opodatkowaniu. Zwolnienie z opodatkowania przysługuje w dwóch przypadkach:
- alimenty zostały przyznane na podstawie wyroku sądu lub ugody sądowej;
- miesięczna kwota alimentów nie przekracza 700 zł.
W innych sytuacjach osoba otrzymująca alimenty powinna uwzględnić je w swoim zeznaniu podatkowym jako dochód.
12. Jak znieść alimenty na byłego małżonka?
Zgodnie z art. 138 KRiO, w przypadku zmiany stosunków można wystąpić o zmianę orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Aby to osiągnąć, należy złożyć do sądu pozew o obniżenie alimentów lub o uchylenie obowiązku alimentacyjnego, powołując się na istotną zmianę okoliczności, takich jak:
- przejście na emeryturę,
- trwała niezdolność do pracy,
- znaczne pogorszenie sytuacji majątkowej zobowiązanego.
Warto pamiętać, że przejście na emeryturę lub inne zmiany nie powodują automatycznego wygaśnięcia ani obniżenia alimentów. Konieczne jest wykazanie w sądzie, że zmiana okoliczności uzasadnia modyfikację obowiązku alimentacyjnego.
ZDANIEM AUTORKI
Alimenty na małżonka w polskim systemie prawnym są instytucją, która ma na celu ochronę strony słabszej ekonomicznie po rozwodzie. W przypadku rozwodu bez orzekania o winie alimenty mają charakter ograniczony czasowo i wymagają wystąpienia niedostatku po stronie uprawnionego. Natomiast w przypadku rozwodu z orzeczeniem o winie, małżonek niewinny jest chroniony w znacznie większym zakresie, co odzwierciedla zasadę sprawiedliwości i wyrównywania skutków rozwodu. Każdy przypadek jest rozpatrywany indywidualnie, a decyzja sądu zależy od okoliczności sprawy oraz przedstawionych dowodów.